zaterdag 30 april 2011

Jan Bogtstra foar de rjochter

“Skelle, skelle doet niet seer, skop onder de kont dat helpt wat meer.” Dit rymke út myn Frjentsjerter jeugd sket my yn it sin doe’t ik yn de argiven fan de Ljouwerter Arrondissemintsrjochtbank de namme tsjin kaam fan Jan Bogtstra. Wat wie der bard dat dizze ferneamde keatspromotor út Frjentsjer, yn de skandebank siet?


BOGTSTRA OER DE ROAIE
It is acht july 1892. Jan Bogtstra dy’t de kost fertsjinnet mei de hannel yn distillearre dranken wurket thús yn syn winkel op de Godsacker yn Frjentsjer. Hy krijt die dei besite fan twa manlju dy’t er goed kin, mar leaver net te faak sjocht. It binne de Frjentsjerters Johannes van Gogh en Anne Postema beide amtners fan de belêstingtsjinst. 

De mannen meitsje Bogtstra mei gauwens dúdlik wêr’t se foar komme. Se jouwe him in bekeuring omdat hij sterke drank ferkeapet oan minsken dy’t derfoar gjin fergunning ha. Yn it prosesferbaal ferklearret Van Gogh “dat hij wel onlangs iemand ontmoette die met een kruik drank de winkel van beklaagde verliet zonder document. En dat hij dien man toen gewaarschuwd heeft die kruik terug te brengen en zich van een document te voorzien.”
Doe’t se Bogtstra derop oan sprutsen, moat hij sein ha dat “de wet van 1862 zoo lastig voor hem was en dat daar vroeger nooit over is gesproken.”. Hij joech dermei min of te mear ta dat er weet hie fan syn oertrêding.
Frjemd genôch wie de oertrêding fan de drankwet út 1862 net de reden dat Bogtstra foar de rjochter dage waard. Nei’t de amtners him de bekeuring jûn hiene wie er ferskrikkelik lulk wurden. Hij hie de mannen útskolden en beledige. Us keatsbestjoerder hie fansels witte moatten dat je yn it hjitst fan de striid josels behearskje moatte. Dat jild by it keatsen mar seker ek as jo te krijen ha mei “kommiezen van ‘s rijksbelastingdienst” dy’t yn funksje binne.
Bogtstra waard driftich en ropte de mannen ta “wat bent jullie goddommesche mooie kerels.” Want neffens syn ferwar hiene se him tasein  “dat zij nog wel eens iets door de vingers zagen en er niet op zouden letten.” Doe’t Van Gogh derop antwurde: “It is wel mogelijk, maar daaraan behoeven wij ons niet te houden.” gie Bogtstra hielendal oer de roaie. Hy bitste de mannen ta “je bent apen, ‘t is een jesuitische behandeling en je bent verraders en schoeljes.” Dit akseptearje de amtners net en sadwaande kaam it ta in proses.
As Bogtstra foarkomme moat ûntkent hij allinnich dat er de mannen “schoeljes” neamt hat. Fierders seit er dat it gjin opset wie om de mannen te beledigjen mar dat “hij ze in drift heeft geuit meenende door hen valsch behandeld te zijn.”  

OARDIEL EN VONNIS
Op 17 septimber 1892 waard der rjocht sprutsen. De rjochter kaam yn syn oardiel ta de konklúzje dat “wettig en overtuigend is bewezen het misdrijf van eenvoudige beleedigings aangedaan aan ambtenaren gedurende de rechtmatige uitoefening hunner bediening.” Hij feroardielet Jan Bogtstra ta it beteljen fan “eene geldboete van vijfentwintig gulden, bij niet betaling binnen twee maanden na den dag waarop de rechterlijke uitspraak kan worden ten uitvoer gelegd, te vervangen door hechtenis van tien dagen en in de kosten van het geding.”

Al mei al kaam de driftbui Jan Bogtstra djoer te stean. Fiifentweintich gûne boete, fermeardert mei fiif gûne proseskosten en dan noch de kosten fan syn abbekaat Mr. Bernardus van Loon dy’t him bystie foar de rjochtbank. No lykje disse bedragen yn ús eagen mar in skiterich leech bedrach, mar dat wie it doe net. In arbeider fertsjinne doe sa’n trije knaken yn ‘e wike dat it wie in minne set. Efternei betink ik my dat it mar goed is dat Bogtstra it rymke út de ynlieding net tapast hat. In “skop onder de kont” by in “kommies van rijksbelastingen” joech miskien wol ferromming fan frustraasje mar fest en seker ek gâns wat mear jildpine dan in “eenvoudige beleediging”.


Verantwoording foto's:
De afbeelding van Jan Bogtstra is te vinden op de site http://www.kaatshistorie.nl/
Met daarbij aanvullende informatie: http://tinyurl.com/3as3zcx
De ansichtkaart van de Godsacker te Franeker is te vinden op: http://www.tresoar.nl/
via de link: http://tinyurl.com/3somora Bogtstra woonde in het vijfde huis links.

 















woensdag 20 april 2011

Keatsteam “De Fjouwersprong”

Dit foarjier makke Jindra ten Kate bekend dat sy dit jier net keatse sil. Sy is yn ferwachting fan har earste berntsje en dat is fansels in goeie reden om net te keatsen. It wie foar har keatsmaten Bianca van der Veen en Afke Kuipers it begjin fan in lange syktocht nei in oare foarynse. Dat wie net sa maklik want alle partoeren hienen al stelt en de mooglikheden wienen beperkt. Keatsters dy’t ophâlden wienen, waarden benadere en hoewol guon betinktiid fregen en der serieus oer neitochten, slagge it net.
Doe’t yn maart bekend waard dat Judy Bergsma troch in knibbelblessuere dit jier ek net spylje koe, sieten ek Nynke en Wiljo Sybrandy sûnder foarynse. De fjouwer froulju rekken yn petear en it late ta de ôfspraak om in team te foarmjen en mei syn fjouweren te keatsen. Soks liket hast op flokken yn ‘e tsjerke en we litte har dan ek sels oan it wurd om út te lizzen hoe’t se dat ha wolle.

Keatse mei syn fjouweren?
“We ha oerlis hân mei Ymkje Broersma en mei de Dames TC (Technyske Kommisje) want wy woenen einliks wol keatse as in team fan fjouwer persoanen mei de mooglikheid ta wikseljen ûnder de partij. Bûnscoach Tjalling van den Berg hie dat in kear oppere mar it docht bliken dat soks no noch in stap te fier is. De KNKB wol dêr (noch) net yn mei gean. Wy fine dat spitich want it soe de mooglikheid jaan kinne foar taktysk keatsen, wêrby’t je ynspylje op de tsjinstanner en de spelsitewaasje fan dat momint.
Mar wy krigen fan de KNKB te hearren dat it wol mooglik is om elke wedstriid in oare spiler op te stellen. Dat hat alles te krijen mei de nije regeljouwing foar ynfallen, bylotsjen ensafuorthinne. Partoeren binne no sels ferantwurdlik foar wa der meidocht en hoege dêroer net mear yn oerlis te gean mei in TC of skiedsrjochter. Dy mooglikheid joech ús kânsen om dôchs mei syn fjouweren te keatsen.
Om’t wy mei syn fjouweren in protte skowe kinne yn funksjes ha wy ôfpraten dat wy yn de Frije Formaasje om beurten meidogge. As der elk wykein ien Frije Formaasje wedstriid is, dan hat elk fan ús ien kear yn ‘e moanne in dei frij.”

Oplossings of problemen?
“Problemen binne der genôch mar wy tinke yn oplossings. Dêr komt by dat wy in goed gefoel ha by inoar en dat it ûnder inoar klikt. Wy ha de saken goed trochpraat en ha ek kwa training en sponsering de saken goed op oarder. Sjirk Gjalt de Groot út Mantgum is ús trainer en Lânboumeganisaasjebedriuw D. Kuipers út Greonterp en Wytmarsum is haadsponser. Fierders wurde wy stipe troch Intersport út Ljouwert en skoanensaak Klaversma út Mantgum. We binne al in oantal wiken goed oan it trainen en sille kommend wykein in hiele dei mei noch trije oare partoeren in lyts trainingstoernoai hâlde.”

De Fjouwersprong
“De namme fan ús team hat fansels te krijen mei it feit dat we mei syn fjouweren binne. Mar it is ek symboalysk foar de mooglikheden dy’t wy as team ha. Nynke en Afke kinne foarbêst opslaan, Nynke, Wiljo en Bianca kinne foaryn en Wiljo en Bianca beide ek efteryn. As it moat kin elkenien de foar best of de foar minst opslach oernimme.
Boppedat jout fjouwersprong oan dat je op in krúspunt stean. Miskyn stean wy mei dizze opsje wol oan de basis fan in nije wize fan teamkeatsen. De KNKB kin ús yn dat opsicht folgje as in “testcase” foar it keatsen yn teams. Ek foar de sponsers is it oantreklik, want by in blessuere bliuwt it team yntakt en wurdt de sponsernamme útdroegen.

We moatte it mar ris besjen, foarearst sille wy sa keatse en we sjogge wol hoe’t it ferrint. Ek dat is in soarte fan fjouwersprong, je witte yn it keatsen doch noait hoe’t it komt. Mar wy ha der gewoan hartstikke nocht oan en sjogge it wol sitten.”
                                                                                                                 


                                                         
                                                           

zaterdag 2 april 2011

Ids Roukema fan Harns wûn yn 1913 in keninklike priis


“Volgaarne in bovenaangeduid verzoek voldoende heb ik de eer u Hoogweledele mede te delen dat de aloude Friesche kaatssport zich heeft staande gehouden en in een gedeelte der Provincie door de bevolking ook in hare onderste lagen met groote voorliefde wordt beoefend.”

In ynteressant dossier


It sitaat wêrmei dit artikel begjint komt út in brief fan de Kommissaris fan de Keningin yn Fryslân. De brief makket diel út fan in ynteressant dossier dat bewarre wurdt ûnder no. 9872 yn it argyf fan it Provinsjaal Bestjoer yn it argyf fan Tresoar yn Ljouwert. It pak papier stiet yn de ynventaris omskreaun as: “Stukken betreffende het bevorderen van sport, spel en recreatie, 1908 – 1914.” Dit makke mei nijsgjirrich en al ridlik gau siet ik yn de stapel papier te snuffeljen. En dêr tusken papieren oer hurddraverijen, reedriden en sylwedstriden fûn ik ek in fjouwertal fellen papier dy’t te krijen hiene mei in ynternasjonale keatswedstriid út 1913.

In fersyk fan de PC oan de Keninginne

It earste fel wie in brief fan de privee sekretaris fan de Keninginne. Hij frege oan de Kommissaris fan de Keninginne om him advys te jaan oer “een verzoekschrift van de Permanente Commissie der Franeker kaatspartij.” Omdat der fan dit fersyk gjin kopy bewarre is wurdt net rjocht dúdlik hoe’t de PC it fersyk ynklaaid hat en wat se krekt frege ha. Ek sneupwurk yn it Keninklik Húsargyf hat nea opsmiten. Der is gjin brief fan de PC út dy tiid bewarre. Ut it brief fan de Kommissaris, blykt allinnich dat der frege is om trije medaljes foar it priiswinnend partoer fan in ynternasjonale wedstriid tusken trije Fryske en trije Belgyske partoeren.
It antwurd fan de Kommissaris bestiet út trije feltsjes tekst. Hy begjint syn advys mei in ferwizing nei it keatsen as folkssport (sjuch ynlieding) en skriuwt fierder dat “onder de wedstrijden die jaarlijks gehouden worden, die van de Permanente Commissie vele jaren de allereerste plaats hebben ingenomen.”
Fierders ferwiist de brief nochris nei it ynternasjonale aspekt fan de keatspartij en de Kommissaris beslút mei: “te adviseeren aan het verzoek der Permanente Commissie te voldoen zowel om reden het hier een belangrijke wedstrijd geldt, in een intens populaire tak van volkssport, als omdat de Permanente Commissie zich gedurende haar 60 jarig bestaan zeer verdienstelijk heeft gemaakt voor de handhaving van het aloude Friesche kaatsspel. Zij heeft daarvoor wel de erkenning verdiend welke ongetwijfeld gelegen is in het beschikbaar stellen van prijzen door U.M.”
Dochs waard de fraach fan de PC net hielendal honoreare want op de wedstriidlist kin wij lêze dat der net trije medaljes skonken waarden mar dat allinnich de keningspriis bestiet út in “groote zilveren medaille uitgeloofd door Hare Majesteit de Koningin.”

It keningshûs en de PC
It wie net de earste, en ek net de leste kear dat de PC mei sukses in fersyk yntsjinne by it Keninklik Hûs. De earste kear wie yn 1878, doe’t Kening Willem III finansjele stipe joech foar de gouden horloazjes by it fiifentweintich jierrich bestean fan de PC. Yn 1895 joech Keninginne – Regintesse Emma “twee groote zilveren medailles” oan de kening fan de PC. Ek nei 1913 is de PC noch ferskate kearen stipe troch it Keninklik Hûs. Sa joech Keninginne Wilhelmina ek noch eareprizen yn 1923, 1928, 1933, 1938 en 1948. Keninginne Juliana folge yn 1953 by it ieufeest fan de PC. De leste kear dat soks barde wie yn 1998, mei it jubileum fan de K.N.K.B., doe’t Keninginne Beatrix de tradisjonele bân tusken PC en it Keninklik Hûs fernijde mei it jaan fan trije medaljes foar it priiswinnend partoer. Ek de famylje fan de Kommissaris is fan grutte betsjutting west foar de “sponsoring” fan de PC. Want de heit fan P.A.V. baron van Harinxma thoe Slooten, dy’t ek Kommissaris yn Fryslân west hie, hie al yn 1883 de sulveren wandelbal as wikselpriis joen foar de kening fan dizze wichtige keatspartij.  

De ynternasjonale fan 1913

Yn tsjinstriid mei de tsjinwurdich sa fûleindich bewarre tradysjes fan de PC waard by it 60 jierrich jubileum yn 1913 ôfwykt fan de feste woansdei wêrop de partij spile wurdt. (mar dat barde yn de begjin jierren wol mear.) Der wie dat jier gjin PC op de fiifde woansdei yn july mar dus in ynternasjonale wedstriid tusken trije Belgyske en trije Fryske partoeren. Ek de list wie wat oars as oars. Der wie ôfpraat dat elk Belgysk partoer ienkear tsjin elk Frysk partoer keatse soe. It publyk koe dus njoggen kear genietsje fan in Fryslân – België. Ut in ferslach fan dizze partij yn de Franeker Courant fan 31 july docht bliken dat de Belgen muoite hiene mei de opslach mar dat harren útslach besjen leie koe. Fan de njoggen partijen wie der seis kear in Fryske oerwinning. It publyk koe doe noch âlderwetsk genietsje fan in protte tuskenspul en de ferslachjouwer skriuwt entûsjast oer “tric-tracs, Victoria- en Herculesslagen”. De ein oerwinning gie nei it Fryske partoer fan C. Werkhoven, A. Smidts en I. Roukema fan Harns. Hja wûnen dat jier ek de echte PC dy’t die moandeis foarôfgeand plak fûn hie. De “groote zilveren medaille” foar de kening fan de partij, dy’t oanbean wie troch Keninginne Wilhelmina, waard wûn troch I. Roukema. It keatsmuseum hat gjin prizen fan de Harnzer Ids Roukema en ek syn neisaten witte net precies wat der mei syn prizen bart is. Der wurdt fan grute dat Roukema syn earemetaal smelte litten hat. Mocht dat sa wêze, dan sil dermei ek grif it ein fan de Keninklike medalje wol besegele wêze.

Ferantwurding foto's:
De boppeste foto komt út it argyf fan Tresoar. Dêrop sjogge we keningin Wilhelmina yn geselskip fan Kommissaris P.A.V. Van Harinxma Thoe Slooten dy't op besite is yn Fryslan. De foto is datearre: septimber 1934 mar it is net bekend wêr't de foto makke is en by welk evenemint. Soe it op de Aldehoupartij wêze kinne?
De ûnderste foto komt fan it keatsmuseum. Fia dizze link krij je noch mear fotoos fan "Ids Fan Harns". http://tinyurl.com/3f8zlxr

De tekst is earder publisearre yn keatsblêd Wis In.